Czym jest klauzula „dobrego samarytanina”?

W toku procesu ustawodawczego wokół tzw. klauzuli „dobrego samarytanina” powstało wiele mitów i kontrowersji. W rzeczywistości przedmiotowa regulacja nie wprowadza jednak zasadniczej zmiany zasad odpowiedzialności pracowników służby zdrowia a jej zastosowanie ma ściśle ograniczony charakter.

Omawiana klauzula została zawarta w art. 24 ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 2112). – dalej jako „Ustawa”) i weszła w życie 29 listopada 2020 r.  Klauzula „dobrego samarytanina” stanowi kontratyp, który w pewnym zakresie ogranicza możliwość popełnienia przez medyków kilku typów przestępstw.

Już w tym miejscu należy jednoznacznie wskazać, że wprowadzona w art. 24 Ustawy regulacja co do zasady nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej (w szczególności majątkowej) pracowników służby zdrowia ani podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Klauzula „dobrego samarytanina” ogranicza jedynie odpowiedzialność karną.

Co więcej, wyłączenie odpowiedzialności karnej dotyczy jedynie ściśle określonych przestępstw, tj.:

• przestępstwa z art. 155 Kodeksu karnego (nieumyślne spowodowanie śmierci),
• przestępstwa z art. 156 § 2 Kodeksu karnego (nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu),
• przestępstwa z art. 157 § 3 Kodeksu karnego (nieumyślne spowodowanie innego uszczerbku na zdrowiu),
• przestępstwa z art. 160 § 3 Kodeksu karnego (nieumyślne narażenie na niebezpieczeństwo).

Zastosowanie klauzuli „dobrego samarytanina” jest możliwe ponadto jedynie w wypadku łącznego spełnienia następujących warunków:

• medyk musi działać w okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii,
• medyk musi udzielać świadczeń zdrowotnych na podstawie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawy o zawodzie felczera, ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym albo ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi,
• medyk musi udzielać ww. świadczeń w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19,
• skutek działania medyka nie może być wynikiem rażącego niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach
• medyk musi działać w szczególnych okolicznościach.

Z punktu widzenia celu wskazanej regulacji na negatywną ocenę zasługuje przede wszystkim wprowadzenie ostatniej z wyżej wymienionych przesłanek. Należy zauważyć, że ustawodawca ograniczył już stosowanie omawianej klauzuli wyłącznie do okresu obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii i jedynie do udzielania świadczeń medycznych w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19. Dodanie jeszcze niedookreślonej przesłanki „działania w szczególnych okolicznościach” powoduje, iż zgodnie z literalnym brzmieniem art. 24 Ustawy, klauzula „dobrego samarytanina” będzie stosowana wyłącznie w wyjątkowych, ekstremalnych przypadkach. Jako punkt odniesienia ustawodawca wskazał bowiem nie „zwykłe” funkcjonowanie służby zdrowia, lecz działanie w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Za stan wyjściowy uznano zatem swoisty stan wyjątkowy.

Możliwe, że niedookreślony warunek „działania w szczególnych okolicznościach” będzie w orzecznictwie sądowym interpretowany w sposób możliwie szeroki (na korzyść pracowników służby zdrowia) i w ostatecznym rozrachunku omawiany kontratyp spełni swoje zadanie. W chwili obecnej jednak do możliwości wyłączenia odpowiedzialności karnej na podstawie art. 24 Ustawy należy podchodzić ze szczególną ostrożnością. Powyższe problemy mogą powodować, iż w praktyce wykorzystanie klauzuli „dobrego samarytanina” będzie skrajnie ograniczone i znajdzie zastosowanie wyłącznie w wyjątkowych przypadkach. Wydaje się zatem, że przedmiotowa regulacja nie została ukształtowana w sposób odpowiadający dostrzeżonej przez państwo potrzebie częściowego wyłączenia odpowiedzialności karnej pracowników służby zdrowia w dobie pandemii COVID-19

W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących omawianego tematu lub innych zagadnień z zakresu prawa karnego lub medycznego, zapraszamy do kontaktu telefonicznego lub e-mailowego z Kancelarią.