Dnia 25 kwietnia 2024 r. Sąd Najwyższy wydał uchwałę (w składzie całej Izby Cywilnej), w której rozstrzygnął szereg kluczowych problemów orzeczniczych pojawiających się w tzw. sprawach frankowych.

Fakt wydania wskazanego orzeczenia w składzie całej Izby, jak również jego stanowczy charakter, pozwala na sformułowanie tezy, że linia orzecznicza w zakresie kredytów indeksowanych / waloryzowanych / denominowanych kursem franka szwajcarskiego została ostatecznie ukształtowana i to na korzyść kredytobiorców – frankowiczów.

Zagadnienie 1 – brak możliwości zastąpienia wyeliminowanego mechanizmu indeksacyjnego lub denominacyjnego innymi przepisami lub zwyczajem

W żadnym wypadku nie można zatem stwierdzić, że w miejsce stosowanych kursów z tabeli walutowych banku możliwe byłoby stosowanie kursu rynkowego, kursu średniego NBP lub jakiekolwiek innego kursu.

W ustnych motywach orzeczenia Sąd Najwyższy wręcz kazuistycznie wskazał, że podstawy do stosowania kursu średniego NBP (lub jakiegokolwiek innego kursu) nie mogą stanowić art. 56, 65 lub 354 Kodeksu Cywilnego, powszechnie powoływane przez banki.

Stanowczo wykluczono również możliwość zastosowania w celu uzupełnienia umowy kredytowej art. 358 § 2 Kodeksu cywilnego. Zwrócono uwagę nie tylko fakt, że przedmiotowy przepis w obecnym kształcie wszedł w życie po zawarciu większości umów frankowych, ale przede wszystkim wskazana regulacja nie stanowi przepisu samoistnego – jest ściśle powiązana z art. 358 § 1 Kodeksu cywilnego, który odnosi się wyłącznie do przypadków, w których przedmiotem zobowiązania jest określona suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, a to nie ma miejsca w odniesieniu do umów kredytów frankowych.

Ponadto wskazano, że ewentualna możliwość stosowania kursów średnich NBP w miejsce wyeliminowanych klauzul przeliczeniowych byłaby sprzeczna z odstraszającym celem przepisów mających na celu ochronę konsumentów. Ryzyko przedsiębiorcy stosującego klauzule abuzywne byłoby bowiem zbyt niewielkie, by odstraszyć go od dalszego stosowania analogicznych niedozwolonych postanowień w przyszłości.

Zagadnienie 2 – nieważność umów frankowych w całości

Sąd Najwyższy przesądził ostatecznie, że w przypadku eliminacji klauzul indeksacyjnych / waloryzacyjnych / denominacyjnych umowa kredytowa nie może wiązać w pozostałym zakresie, a zatem jest co do zasady nieważna.

Koncepcja tzw. odfrankowienia (tj. zakładająca przekształcenie umowy frankowej w zwykłą umowę złotową, ale oprocentowaną według wskaźnika LIBOR/SARON) została przy tym przez Sąd Najwyższy odrzucona. Tego rodzaju przekształcenie stosunku prawnego prowadziłoby bowiem do zmiany istoty umowy przez sąd, co jest niedopuszczalne.

W uproszczeniu można zatem stwierdzić, że umowy kredytowe zawierające mechanizm denominacyjny, indeksacyjny lub waloryzacyjny są nieważne w całości i ich utrzymanie w mocy byłoby możliwe wyłącznie wówczas, gdyby następczo zgodził się na to sam konsument.

Zagadnienie 3 – potwierdzenie obowiązywania teorii dwóch kondykcji

W omawianej uchwale po raz kolejny potwierdzono, że rozliczenie wzajemnych świadczeń kredytobiorcy oraz banku powinno następować według tzw. teorii dwóch kondykcji.

Innymi słowy, kredytobiorcy przysługuje względem Banku roszczenie o zwrot wszystkich świadczeń spełnionych w wykonaniu Umowy, podczas gdy bank jest uprawniony do żądania zwrotu wyłącznie udostępnionego kapitału.

Sąd Najwyższy po raz kolejny stanowczo odrzucił możliwość rozliczenia spornego stosunku według tzw. teorii salda.

Zagadnienie 4 – bieg przedawnienia roszczeń banku

W przedmiotowym judykacie określono, że bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy.

Tym samym dla rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń banków należnych od konsumentów decydujące znacznie ma zachowanie konsumenta w postaci zakwestionowania obowiązywania określonych klauzul. Ustne motywy orzeczenia sugerują przy tym, że oświadczenie kredytobiorcy nie wymaga szczególnego formalizmu, w szczególności otrzymania uprzednich dokładnych pouczeń lub spełnienia innych rygorów.

Zagadnienie 5 – brak podstawy do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z nienależnych świadczeń

Sąd Najwyższy kategorycznie przesądził, że żadna ze stron nieważnej umowy kredytowej nie może żądać od drugiej jakiegokolwiek wynagrodzenia (np. odsetek za korzystanie z kapitału) za okres wykonywania spornej umowy. W grę wchodzić mogą wyłącznie odsetki ustawowe za opóźnienie należne od chwili wezwania drugiej strony do zwrotu danego świadczenia nienależnego.

Jakkolwiek wskazane rozstrzygnięcie dotyczy obu stron stosunku kredytowego, pozostaje niewątpliwie bardziej dotkliwe dla banków. Wskazane podmioty bardzo często podnosiły, iż za okres korzystania z kapitału udostępnionego na podstawie nieważnej umowy należy im się znaczne wynagrodzenie.

Obecnie brak jest jakichkolwiek wątpliwości, że tego rodzaju roszczenia banków pozostają oczywiście bezzasadne.

Omawiana uchwała Sądu Najwyższego, jakkolwiek wydana po bardzo długim czasie oczekiwania, niewątpliwie jest korzystna dla kredytobiorców, gdyż oznacza faktycznie całkowitą i ostateczną porażkę niemal wszystkich koncepcji prezentowanych przez banki. Należy wyrazić nadzieję, że przedmiotowy judykat przyczyni się do ostatecznego ujednolicenia orzecznictwa sądów powszechnych i przyspieszenia rozpoznawania spraw frankowych.

Ustnych motywów omawianej uchwały Sądu Najwyższego można wysłuchać tutaj.

W przypadku pytań lub wątpliwości zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.